{अन्तर्वार्ता} उद्योग मन्त्री मातृका यादवको प्रश्न,‘कुटपीटको प्रमाण मिडियाले दिनुपर्दैन ?’

तत्कालिन वन मन्त्री थिए मातृका यादवले ललितपुरको तत्कालिन स्थानिय विकास अधिकारी डन्डुराज घिमिरेले ललितपुरमा अवैध ढुङगाखानीलाई बढावा दिएको अभियोगमा शौचालयमै थुनिदिए । केही दिनअघि मन्त्रालय भित्रै कुटाकुट गरेको समाचार आएपछि हालमा उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्री यादवलाई फेरी विवादमा ल्याइएको छ । तर, मन्त्री यादवले उक्त घटनामा आफू गएको तर होहल्ला नगर्न चेतावनी दिएर आएको स्विकार्छन् । उनै मातृका यादवलाई दियोपोपस्टका लागि सुदीप विश्वकर्माले सोधेका थिए–तपाईंले सम्हालेको मन्त्रालयमा पटक पटक विवाद र लफडाका घटना आईरहन्छन् । पछिल्लो समय ‘मन्त्रीले कमैचारीको कठालो’ समात्यो भनेर प्रचार भइरहेको छ । घटनाको वास्तविकता के थियो ?’

– मुख्य कुरा मन्त्री हुँदा विवादित भयो र लफडा जो भन्नु भयो । यो व्यवस्था जसलाई हामीले परिवर्तनका लागि लड्यौँ । तर प्रवृति पुरानै छन् । पुरानो प्रवृतिले देश र जनतालाई हित गर्दैन । अहिले जुन सरकारी संरचनाहरु छन् जसलाई हामी स्थायी सरकार पनि भन्छौँ । त्यसको मनोविज्ञान ‘मेन्टालिटि’मै समस्या छ । उ अग्रगमनलाई आत्मसाथ गर्दैन । मुखले गर्छ तर तलदेखि माथिसम्म जुन आत्मसाथ गर्नुपर्ने हो त्यो गर्दैन । त्यहाँ समस्या पनि देखिन्छ । मार्क्सले जसरी सत्ताको व्याख्या गर्नु भयो । त्यो वैज्ञानिक हो । हामीले आफूलाई मार्क्सवादी ठान्ने तर मार्क्सवादलाई छाडिदिने गरेका छौँ । जस्ताको तस्तै लागु गर्नुपर्छ भन्ने पक्षमा म छैन । तर विकास अनुसार त गर्नु पर्यो नी । मार्क्सवादका केही आधारभूत सिद्धान्तहरु छन् । त्यो परिवर्तन हुँदैन । वर्ग संघर्षलाई वर्ग समन्वयमा लग्यो भने चिज अगाडी जान्छ र ?
त्यसैले यहाँ टकराव हुन्छ । हामीबीचमा प्रवृत्तिगत टकराव हुन्छ ।

मातृका यादव र हिजोको पुरानो मानसिकताको कर्मचारीबीचको टकराव हो ?

– म व्यक्तिगत रुपमा सबैलाई मायाँ गर्छु । मेरो कसैसँग केही छैन । व्यक्तिगत टकराव भनेको स्वार्थको टकराव हो । ‘मैले केही भनेको छु । मेरो काम गरिदिएन । ‘मन्त्री भएर मैले गलत आदेश गरेको छु’ भने मसँग व्यक्तिगत टकराव हुन्छ । तर मैले त्यस्तो होइन सिस्टममा हिँड्नुपर्छ भनेको छु । सरुवा भएर आउँदा चाहेकै अनुसार पदस्थापना हुन्छ त ? कुनै ठाउँमा जान खोज्छ भने त्यसको मत्लब बदनियत त देखिन्छ ।

उसले जहाँ पायो त्यहाँ खुसीले काम गर्नुपर्ने हो नी । म अहिले मन्त्री छु । मैले प्रधानमन्त्रीलाई गृहमन्त्री बनाइदिनु भनेँ भने बनाइदिनु हुन्छ त ? म त मन्त्री नै हुँ नी । मैले फलानो मन्त्रालय दिनुस् भनेर भन्ने एउटा कुरा हो तर बनाउने काम उहाँको हो । सरुवा र तलको कर्मचारीको पदस्थापना मैले गर्ने होइन । सम्बन्धित शाखाहरुले गर्छन् । विगतमा एलडिओले बदमासी गर्न खोज्दा विवाद भयो । त्यो समस्या अहिले पनि यथावत छ । एक जना प्रहरीको उच्च अधिकारी त्यो क्षेत्रको माननीय हुनुहुन्छ । उहाँ यतिबेला टाउको समातिराख्नु भएको छ । यो समस्या कसरी हल हुन्छ भन्ने चिन्ता छ उहाँलाई ।

अर्को कुरा जनताको हितमा होइन आफ्नो व्यक्तिगत चाहनामा काम गर्ने चलन छ । अनियिमत क्रसरहरु त्यो बेलामा चलाइएको थियो । मैले अनियमित क्रसर चलाउन पाइँदैन भनेको हुँ । मैले लफडा गरेको हो की लफडालाई ठीक गर्न खोजेको हुँ ? तपाई आफै छुट्याउनुस् । त्यसैको शिलशिला अहिले आएको छ ।

त्यो कस्तो शिलशिला हो ?

– अस्तिकै कुरालाई हेरौँ । पदस्थापना भयो । कर्मचारीका नेता भनाउँदाहरु बबाल मच्चाउन आउँछन् । आफू फलानो ठाउँमा जान पाइएन भनेर बबाल मच्चाउन आउँछन् । उसको निकायहरु छन् । आधिकारीक ट्रेड युनियनमा जानु नी । मन्त्रालयको म प्रमुख हुँ । सम्बन्धित कर्मचारीको विभागमा जानु पर्छ । सचिव कहाँ जार्नु पर्थ्यो । तर, मेरो कार्यालयमो निजि सचिवको कार्यकक्षमा तथानाम गाली गलौज गरियो ।

अपशब्दहरु प्रयोग गरियो । कालोमोशो दल्ने कुरा पनि गरियो । मैले घुस खाएको भए मलाई प्रश्न गर्नु पर्यो नी ? जव मेरो परिवारमाथि कसैले आक्रमण गर्न आउँछ । उ माथि कसैले आक्रमण गर्यो भने म त्यहाँ गएर उभिन्छु । तर उ शाखामा काममा हुनु पर्यो । जो आएर यहाँ बद्मासी गर्दै थियो । म अरु मन्त्री जस्तो होइन । सिपाही खटाएपछि उ मरोस् तर कमान्डर उठ्दै नउठ्ने । म आफ्नो पंक्तिलाई सुरक्षा गर्न जान्छु ।

म यहाँ बसिरहेको थिएँ । हल्लाखल्ला भएपछि म त्यहाँ गएको हो । ‘घुस खायो..’ भन्दै टेबुल ठटाउँदै थिए । मैले गएर भनें,‘प्रमाण छ ? छ भने ल्याउनुस् म कारबाही गर्छु तर यहाँ हल्ला नगर्नुस् ।’ त्यति भन्दा मिडियाले अनावश्यक प्रचारवाजी गर्यो । त्यति भन्दा तपाईंहरु जस्तै मिडियाकर्मीले के खोजेको थाहा छैन । त्यही मिडियाले मन्त्रीमाथि नै हात हाल्यो, कुटाकुट भयो भन्यो । कुटाकुटको प्रमाण मिडियाले दिनुपर्दैन ।
म गएको हुँ । जसले घुसको आरोप लगायो उसलाई यहाँ राख र प्रमाण ल्याएपछि छोड भनेपछि उनीहरु भागे ।

उनीहरु के पदस्थापनामा चित्त नबुझेर आएकाहरु थिए ?

– हो । उनीहरु बाहिरबाट होहल्ला गर्न आएका रहेछन् । पछि मैले थाहा पाएँ कांग्रेस समर्थित कर्मचारी संगठनका नेताहरु रहेछन् ।

तपाईं विभागिय मन्त्री हुनुहुन्छ । यहाँ मातहतकै कर्मचारी पदस्थापना र सरुवा गर्दा होहल्ला र झैझगडा गर्छन् किन ?

– यो अराजकताको पराकाष्ठ हो । सबै आफू अनुशासनमा बस्नुपर्छ । यो विकृति ल्याउनमा तत तत संगठनका नेताहरुको पनि हात छ । कांग्रेसका प्रवक्ताले मन्त्रीले राजिनामा दिनुपर्छ र बर्खास्त गर्नुपर्छ भन्दिुनु भयो । कस्तो प्रवक्ता हो त्यो । उ कुनै दिन मन्त्री होला त्यो दिन उसले थाहा पाउँछ । हाम्रा पनि कर्मचारी संगठन छ त्यो दिन उसलाई ठोक्यो भने के हुन्छ ? सँधै हामी नै मन्त्री हुन्छ भन्ने कुरा छैन । उ पनि मन्त्री हुने लाइनमा छ नी । सँधै विपक्षमा नै बस्ने भए त जे पनि बोल्दा हुन्छ । होस पुर्याएर बोल्नु पर्ने हो नी ।

कुन मन्त्रीसँग विवाद भयो त्यो पनि ख्याल गर्नु पर्ने हो । जुन मन्त्रीले घुस खाँदैन । त्यो मन्त्रीमाथि आरोप लागि रहेको छ । कता कता लाज श्रम लाग्नु पर्ने हो नी । मेरो स्टाफले आर्थिक चलखेल गरेको प्रमाण ल्याउनु पर्यो नी । मैले कारबाही गर्न सक्नु पर्यो नी । मेरो सचिवालयको मान्छेले घुस खान्छन् भने त मैले खाएको हुन्छ नी । मैले थाहा पाउँदा पाउँदै मेरो सचिवालयको मान्छेले घुस खाइरहेको छ भने मैले के बुझ्नुपर्छ मैले घुस खान्छु । म अरु जस्तो होइन म स्विकारदिन भन्ने ।

यहाँ टिमका मान्छेलाई मैले कारबाही गर्नुपर्छ । मेरो निजि सचिवालय होस् वा स्वकिय सचिवालय कसैले घुस खाएको छ र मैले थाहा पाएँ तर कारबाही गरिनँ भने मैले खाएको सरह हो । मैले हिजो पनि भनेको थिएँ । म घुस खान्न । तर वरीपरि भ्रष्टचारी राख्छु र संरक्षण गर्छु भने के हुन्छ ? मैले संरक्षण गरेपछि म भ्रष्ट्रचारी भएँ नी ।

मलाई अचम्म लाग्छ । केही मिडिया दिनरात छिद्र अन्भेन्षणकारीको काम गरिरहेको छ । के पाउँछु मातृकाको भनेर बसेका छन् । केही व्यक्तिहरुद्वारा म्यानेज गरिएका मिडिया पनि छन् । मलाई हिजो एक जना बरिष्ठ पत्रकारले नै भन्नु भएको थियो,‘मिडिया म्यानेज’ गर्न नसकेको हो की ? म त्यो ‘म्यानेज गर्ने’ पक्षमा छैन ।

तपाईं मन्त्री भएको जुन सुकै मन्त्रालय पनि विवादमा आउँछन् । कर्मचारी र तपाईंबीच नमिलेको के हो ?

– म दावाका साथ भन्छु यहि संरचनालाई परिवर्तन गर्न सकिएन भने, यहि संरचनामा भएको व्यक्तिहरुलाई रुपान्तरण गर्न सकिएन भने समाजवाद आउँदैन । दुनियाको कुनै पनि तागतले ल्याउन सक्दैन । समाजवाद भनेको विचारबाट आउँछ त्यो भनेको समाजवादी विचार हो ।

समाजवादी राजनीति चाहियो । समाजवादी संगठन पनि चाहियो । आखिर फैसला त संगठनले नै गर्ने हो नी । विचार र राजनीतिलाई प्राप्त गर्ने साधन भनेको संगठन हो । अहिले जे चलिरहेको छ त्यसैमा सलल.. बगिरहनु त किन विवाद हुन्छ र ?

भनेपछि पुरानै संरचनाका कारण तपाईंले काम गर्न सकिरहनु भएको छैन ?

म त अहिले पनि भन्छु मैले चाहेजति काम गर्न सकेको छैन । कुनै बेला मलाई म मन्त्री छु की छैन भन्ने फिल हुन्छ । कुनैबेला म हल्लिएर बसेको जस्तो फिलिङ हुन्छ ।

किन त्यस्तो फिलिङ आयो ? केही महिनाअघि प्रधानमन्त्री कार्यालयबाट यहाँको विभाग अन्तर्गतको व्यक्ति नियुक्ती भएको थियो नी ? यस्तै कारण हो ?

सबै कारणहरु अहिले भन्न सक्दिनँ । म अहिले सबै विषयमा बोल्ने पक्षमा छैन ।

भन्नाले काम गर्ने वातावरण भएन भन्न खोज्नु भएको हो ?

– मलाई आश्चर्य लाग्छ मेरै विरुद्ध किन यस्तो हुन्छ । मलाई पार्टीले सम्झाइदिनु पर्यो तेरो यो यो काम गलत हो भनेर । सुधार्न भन्नु पर्यो या पार्टीले हटाइदिनु पर्यो । पार्टीमा केही छलफल नै हुँदैन । मैले स्थायी समितिको बैठकमा कुरा राखेको थिएँ–मलाई सुगर लागेको छैन । तर कतिपयलाइृ चिनी नखाईकन सुगर लागेको छ ।’ यसको छानबीन हुनुपर्यो । मैले प्रधानमन्त्रीलाई पनि भनेको हुँ ।

चिनिमा प्रतिबन्ध लगाउँदा १ अर्ब ६९ करोडको चलखेल भयो भनियो नी । अनि मैले भनेँ,‘यसको छानबीन हुनुपर्यो । मैले खाएको छु भने मलाई दोषी भनेर सावित गर्नु परे्यो । यहाँ सबैलाई चोर बनाउने र ठूला–ठूला डकैतहरु बाँच्ने खेल भइरहेको छ । मैले यसका छानबीनका लागि सांसदको सबैभन्दा सम्माननीय पद सभामुखलाई निवेदन नै हालेको हुँ ।

तपाईंको मन्त्रालयको प्रस्तुतीबाट तपाई सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ?

– मेरो मन्त्रालयको काम सलल चलेन । धेरै कारणहरु छन् । यहाँका विङ्ग्सले पनि टेर्दैन । एक तह माथिकालाई कारबाही गर्न दिनुपर्छ ।

कारबाही गर्दा सबै ठीक ठाउँमा आउँछ त ?

– गडबढ गर्ने तह लाग्छ । एक तहमाथिले पूर्वाग्रही हिसाबले कारबाही गरेछ भने स्वतन्त्र छानबीन पनि हुनुपर्छ । यदि मैले पुर्वाग्रही भएर कारबाही गरेँ भने मैले व्यक्तिगत रुपमा क्षतीपूर्ति दिनुपर्छ । त्यो नगरी हुँदैन । यहाँ त काम गर्ने कर्मचारी पनि १०० नम्बर, नगर्ने पनि १०० नम्बर, भ्रष्टाचार गर्ने पनि १०० नम्बर, मरिमरि दुख गरेकाहरुलाई पनि १०० नम्बर । त्यस्तो परिपार्टीले कहिले काम हुन्छ र ?

तपाईं आफै ‘एक्सन गर्ने ठाउँ’ मा मन्त्री हुनुहुन्छ, तर तपाईं यही कुर्सीबाट विद्रोही कुरा मात्रै गर्नुहुन्छ नी ?

– यो ठाउँबाट मैले कसैलाई कारबाही गर्न सक्दिँन । मन्त्रीहरुलाई सचिवहरुले भ्रष्टाचारी भन्दै गाली गर्दै हिँडेको छ तर केही भएको छ ? तर मलाई त त्यो भनिएको छैन । सम्बन्धित निकाय आनन्द मनाउने हुँन हुँदैन । कारबाही गर्ने जुन निकाय छ त्यसले एक्सन लिनु पर्यो नी । देशमा दण्डहिनता छ । एक्सन ओरियन्टेड भनेर के हुन्छ । बजारमा अनुगमन राम्रो भएको छैन । एक ठाउँमा हामी कार्यक्रम गर्दै थियौँ ।

त्यहाँको शौचालयमा पानी थिएन । त्यो चल्तीको ठाउँ थियो । कर्मचारी भन्दै थियो,‘अब भैहाल्छ मोटर नचलेर हो ।’ मैले धेरै चासो राखेँ तर पानी आउँदै आएन । मैले हाम्रो मन्त्रालयका साथीहरुलाई भनेँ,‘यसो हेर्नुस् के कारण हो ?’ खाने कुराको मसलाहरुको पनि डेट एक्सपायर रहेछ । त्यही मसलाबाट बनेको खाना हामीले खानु पर्ने अवस्था आयो । हाम्रा साथीहरुले भने खाएर परिक्षण गरौँ र एक्सन लिऔँ । थाहा पाउँदा पाउँदै डेट एक्सपायर खाना कहीँ खान मिल्छ ? त्यसपछि मिडिया बोलाइयो । कान्तिपुर लगायत कहलिएका मिडिया थिए । तर कसैले छापेनन् र बजाएनन् । फोटो खिचेर गए तर समाचार दिएनन् ।

तपाईं मन्त्री भएपछि के–के गर्न चाहानु भएको थियो ? हालसम्म के–गर्नु भयो ?

– कानुनी समस्याहरु थिए । धेरै कानुनहरु बनेको छ । कानुन बन्छ तर नियमावली बनेकै हुँदैन । कानुन र नियमावलीसँगै बनाउनुपर्छ । ६ महिना लगाएर एउटा कानुन बनाउने ६ महिना लगाएर नियमावली बनाउने तरिकाबाट हुँदैन । अनुगमन गर्नुपर्ने हुन्छ तर हुँदैन । जनताले राहत पाउनु पर्यो नी । जनताले सेवा तुरुन्त पाउनु पर्यो । यो मेरो चाहना थियो र हो । म आफ्नो कामबाट सन्तुष्ट छैन । सरकारको बारेमा मेरो टिक्काटिप्पणी छैन । सरकारले राम्रै काम गरिरहेको छ । म त्यसको इकाई न हो ।

ठूला उद्योगी व्यावसायीहरुले डेडिकेटेडर ट्रंकलाईन विद्युत जडान बापतको अर्बौंको शुल्क तिर्न आनाकानी गरिरहेका छन् । उद्योग वाणिज्य महासंघले ‘महशुल तिर्न भन्दा उद्योग नै बन्द गर्ने चेतावनी दिइरहेका छन् । तपाईंको भूमिका के हुन्छ ?

– त्यसमा मेरो भनाई के छ भने सरकारको नीति अनुसारको सम्झौता भएको छ की छैन । व्यक्तिगत रुपमा कोही हिरो बन्नका लागि होइन । सम्झौता गरे अनुसार उसले तिर्नैपर्छ । सम्झौता गरेको छैन भने उसलाई के आधारमा तिराउने ? सम्झौता गरेर तिर्दिन भन्छ भने त्यो बदमासी हो । बिलिङ भएको छैन तर सम्झौता छ भने लिनुपर्छ । सम्झौता नै गरिएको छैन तर दण्ड सजाय गर्न उचित हुँदैन ।

पार्टी एकता पश्चात भर्खरै जवस मोर्चाको नेतृत्व टुङ्गीएको छ, कतै असन्तुष्टिका श्वर पनि सुनिएका छन् । तपाईंलाई कस्तो लागेको छ ?

– मन्त्री पनि पाएको छु । स्थायी समितिको सदस्य पनि छु । त्यो भन्दामाथि मलाई राख्दैन । मैले के असन्तुष्टि जनाउनु । आफू पाउँदा खुस, नपाउँदा बेखुस हुने प्रवृति गलत छ । सिस्टममा सबै चिज चल्नुपर्छ । पार्टी र सरकार दुवै सिस्टममा चल्नुपर्छ ।

भनेपछि अहिले सरकार र पार्टी सिस्टममै चलिरहेको छ त ?

– सिस्टममै छ । जो साथीहरुको विरोध छ त्यो बारेमा छलफल हुनुपर्यो । पार्टीले चलाउने सरकारकी सरकारले चलाउने पार्टी ? महत्वपूर्ण निर्णयहरु पार्टीमा हुनुपर्छ । नयाँ सिस्टम जन्मेको भए मलाई थाहा छैन । पढ्न छाडिएको छ । मार्क्सवाद विर्सिन पनि थालियो । तर मार्क्सवादको आधारभूत कुरा विर्सिएको छैन ।

कानुनी समस्याहरु थिए । धेरै कानुनहरु बनेको छ । कानुन बन्छ तर नियमावली बनेकै हुँदैन । कानुन र नियमावलीसँगै बनाउनुपर्छ । ६ महिना लगाएर एउटा कानुन बनाउने ६ महिना लगाएर नियमावली बनाउने तरिकाबाट हुँदैन ।

अनुगमन गर्नुपर्ने हुन्छ तर हुँदैन । जनताले राहत पाउनु पर्यो नी । जनताले सेवा तुरुन्त पाउनु पर्यो । यो मेरो चाहना थियो र हो । म आफ्नो कामबाट सन्तुष्ट छैन । सरकारको बारेमा मेरो टिक्काटिप्पणी छैन । सरकारले राम्रै काम गरिरहेको छ । म त्यसको इकाई न हो ।